Urticaria is de medische term voor galbulten of netelroos. Deze hevig jeukende huidaandoening komt veel en op alle leeftijden voor. Zo krijgt ongeveer 1 op de 5 mensen, zowel mannen als vrouwen, minstens één keer in zijn of haar leven een vorm van galbulten.
De huiduitslag kan plotseling komen opzetten. Het begint vaak met rode vlekjes. Deze vlekjes gaan daarna over in verdikte rode plekken, die in het midden vaak wat bleker zijn. Eén plek wordt ook wel een galbult, kwaddel of urtica genoemd. Het kan soms lijken of je door een brandnetel bent geprikt. Urtica is de Latijnse naam voor brandnetel.
Galbulten trekken vaak binnen enkele uren weer weg. Na een dag (24 uur) zijn ze bijna altijd weer helemaal verdwenen. Ondertussen kunnen er weer wel nieuwe galbulten op andere plekken op het lichaam opduiken. Zo kan het lijken of ze langer dan 24 uur blijven bestaan. Ook kunnen galbulten samenvloeien tot grotere plekken. Daarnaast kunnen er ook plaatselijke diepere zwellingen van de huid of slijmvliezen optreden. Dit wordt ook wel angio-oedeem genoemd.
Bij urticaria wordt onderscheid gemaakt tussen acute en chronische urticaria. Acute urticaria is van korte duur. Het duurt meestal niet langer dan enkele uren of dagen en is altijd binnen 6 weken weer verdwenen. Chronische urticaria duurt langer dan 6 weken. Je kunt al die tijd last hebben van huiduitslag. Maar de huiduitslag kan soms ook (zoals enkele dagen) niet aanwezig zijn.
Chronische urticaria kan een grote invloed hebben op iemands leven. Je kunt er soms slecht door slapen en zo bij werk of studie worden belemmerd. Behalve het lichamelijk ongemak moeten ook sociale en psychische klachten als angst en schaamte niet worden onderschat.
Bij het ontstaan van urticaria speelt histamine een belangrijke rol. Dit stofje wordt gemaakt en opgeslagen in bepaalde cellen in onze huid, de zogenoemde mestcellen.
Verschillende prikkels (triggers) kunnen ervoor zorgen dat histamine vrijkomt uit deze mestcellen. Dit geeft flinke jeuk, omdat de zenuwuiteinden in de huid worden geprikkeld. Daarnaast wordt de huid rood. De bloedvaten gaan namelijk meer openstaan.
Verder zorgt histamine ervoor dat de wanden van de bloedvaatjes in de huid meer vocht dan normaal doorlaten. De bloedvaatjes ‘lekken’ hierdoor kleine hoeveelheden vocht. Dat kan in en net onder de huid gebeuren. Zo ontstaat plaatselijk een zwelling.
Acute urticaria is een symptoom/klacht bij een acute allergische reactie, bijvoorbeeld na de inname van een pinda of een antibioticum, of na een wespensteek. Urticaria kan ook het gevolg zijn een intolerantie (niet-allergische overgevoeligheid) voor ibuprofen of diclofenac (zogenaamde NSAID’s). Het kan ook voorkomen na het toedienen van contrast. Lokaal kan urticaria soms ontstaan na contact met bepaalde stoffen bij gevoelige personen. Vooral kinderen kunnen acute urticaria krijgen bij een virale infectie.
Bij de meeste mensen met chronische urticaria is er geen oorzaak voor de urticaria. Deze vorm wordt spontane urticaria genoemd. Wel is het zo, dat de urticaria heviger kan worden na inname van een NSAID, tijdens een infectie of tijdens inspanning, of tijdens een bepaalde fase van de menstruatie (hormonale invloeden). Maar deze factoren zijn zelf niet de oorzaak.
Bij een deel van de mensen met chronische urticaria is urticaria op te wekken door zogenaamde fysische prikkels, zoals contact met warmte, koude, zonlicht, water, trillingen op de huid of langdurige druk. Omdat deze prikkels in het dagelijks leven niet of nauwelijks te vermijden zijn, zal men dagelijks last hebben van urticaria. Deze vorm van chronische urticaria wordt induceerbare urticaria genoemd.
Ten slotte kun je urticaria krijgen bij inspanning, de zogenaamde inspanningsgeïnduceerde urticaria, en bij het opwarmen van het lichaam als gevolg van inspanning en na een warme douche, bad of bij emoties. Dit is de zogenoemde cholinergische urticaria.
Er kan sprake zijn van verschillende prikkels tegelijkertijd, en prikkels kunnen elkaar ook afwisselen. Van sommige prikkels kunnen bestaande klachten erger worden, zoals bepaalde pijnstillers. Denk hierbij aan de eerdergenoemde NSAID’s, zoals ibuprofen en aspirine.
Op de vormen van chronische induceerbare urticaria (CINDU) gaan we hieronder verder in.
Fysische urticaria
Bij fysische urticaria worden de klachten onder andere veroorzaakt door wrijving, koude, warmte en druk op de huid. Dit worden fysische prikkels genoemd.
Onder fysische urticaria vallen:
Symptomatisch dermografisme (voorheen: urticaria factitia) is de meest voorkomende vorm van fysische urticaria. Het ontstaat bij het wrijven of krabben over de huid. De lijnvormige galbulten die dan ontstaan, komen vaak binnen tien minuten op en verdwijnen binnen enkele uren. De reactie is (door de arts) op te wekken door met een stomp (niet scherp) voorwerp over de rug of de binnenkant van de onderarmen te strijken. Er kan zo als het ware worden ‘geschreven’ op de huid.
Bij koude-urticaria ontstaan galbulten of zwelling van de huid (angio-oedeem) op plaatsen waar je de huid blootstelt aan koude. Dit kan door het aanraken van koude dingen. Een ijsje eten kan dan bijvoorbeeld leiden tot het opzwellen van lippen, gehemelte en tong. Koude urticaria kan ook ontstaan door contact met koude lucht, vloeistoffen of wind. Zeer zelden zorgt afkoeling van het hele lichaam tot een uitgebreide reactie van het lichaam. Bij zo’n reactie daalt de bloeddruk en kan je het bewustzijn verliezen. Als dit bijvoorbeeld gebeurt bij het zwemmen in koud water, kan dit dus leiden tot levensbedreigende situaties.
Bij warmte-urticaria ontstaat een plaatselijke huidreactie waar de huid aan warmte wordt blootgesteld. Warmte-urticaria komt veel minder voor dan koude-urticaria, en de huidreactie is minder heftig.
(Vertraagde) druk-urticaria komt vaak opzetten na plaatselijke druk op de huid. Denk daarbij bijvoorbeeld aan het dragen van een horloge of riem. Deze vorm van urticaria ontstaat dan enkele uren tot een halve dag na het drukcontact. De pijnlijke, harde zwellingen die dan vaak ontstaat, kunnen daar uren tot dagen voorkomen. Druk-urticaria ontstaat meestal rondom gewrichten. Door de pijn en zwelling die het geeft, wordt druk-urticaria dan ook soms verward met een ontsteking van het gewricht.
Bij urticaria-solaris ontstaan galbulten nadat de huid is blootgesteld aan bepaalde golflengtes van het licht, waaronder UV (ultra-violet) straling in zonlicht. De huidreactie ontstaat binnen enkele seconden tot minuten en verdwijnt na enkele uren.
Bij vibratoire urticaria ontstaan galbulten na vibratie, bijvoorbeeld door een pneumatische boor. Deze vorm van urticaria komt zelden voor en heeft mogelijk een familiaire aanleg.
Bij cholinergische urticaria ontstaan de galbulten meestal bij een verhoging van de lichaamstemperatuur. Denk hierbij aan hitte, emotionele stress, lichamelijke inspanning of het eten van sterk gekruid voedsel. Ook het nemen van een warm bad of hete douche kan cholinergische urticaria veroorzaken. Bij deze vorm van urticaria kunnen ook andere klachten ontstaan, zoals buikpijn, diarree, speekselvloed of hoofdpijn. Deze worden cholinerge klachten genoemd. Ze verdwijnen meestal weer binnen een uur. De cholinergische urticaria zijn typische kleine, puntvormige galbulten met rode vlekken. Ze zijn tussen de 1 en 3 mm groot.
Aquagene urticaria is een vorm van urticaria die zeer zelden voorkomt. Volgens de officiële classificatie is dit ook een vorm van induceerbare urticaria, en het zou dus bij de opsomming horen van induceerbare urticaria. Deze vorm wordt veroorzaakt door contact met water. De temperatuur van het water speelt hierbij geen rol. Deze vorm van urticaria wordt vaak verward met koude-urticaria.
Bij contact-urticaria ontstaat er zeer snel (binnen 30 minuten) een huidreactie na contact van de huid met bepaalde stoffen, waarvoor een overgevoeligheid bestaat. Denk daarbij aan geurstoffen en conserveringsmiddelen in cosmetica, voedingsmiddelen, planten, metalen en industriële producten. De huid reageert meestal alleen daar, waar die in contact is gekomen met deze stof. Maar het kan ook tot ernstige reacties leiden, waarin uitslag voorkomt over het hele lichaam. Contact-urticaria wordt vaak met beroepen in verband gebracht. Zo kan een arts een reactie krijgen op zijn latex handschoenen.
Urticaria is een hevig jeukende huiduitslag die plotseling kan ontstaan. Typisch begint het met rode vlekken, met een scherpe grens. Deze vlekjes gaan over in verdikte plekken, die in het midden vaak wat bleker zijn.
Eén plek wordt ook wel een galbult, urtica of kwaddel genoemd. Zo’n galbult ontstaat in een korte tijd en trekt vaak binnen enkele uren weer weg. Na een dag (24 uur) is een galbult bijna altijd weer verdwenen. Er is dan niets meer van te zien. Ondertussen kunnen er wel nieuwe galbulten op andere plekken op het lichaam ontstaan.
Afzonderlijke galbulten kunnen samenvloeien tot grotere plekken. Deze plekken kunnen bij ernstige urticaria soms pijnlijk en branderig zijn. Ernstige jeuk kan bovendien slaapproblemen geven.
Galbulten kunnen op het gehele lichaam voorkomen en variëren van enkele millimeters tot meerdere centimeters.
Urticaria komt soms samen voor met plaatselijke zwelling van de huid (angio-oedeem). Ontstaat deze zwelling in de mond of de keelholte, dan kan dit levensbedreigend zijn.
Een huisarts of huidarts kan urticaria op het oog vaststellen (klinisch). Omdat galbulten vaak binnen enkele weken vanzelf verdwijnen, zijn ze soms al weg voordat je ermee naar de arts bent geweest. De arts kan dan op basis van je verhaal de diagnose vermoeden. Het is meestal niet nodig om verder onderzoek te laten doen naar een mogelijke oorzaak.
Bij ernstige klachten of langdurige klachten (langer dan 6 weken) kan de arts bloedonderzoek doen om een infectie als mogelijke oorzaak op te sporen. Als er aanwijzingen zijn voor een bepaalde oorzaak, kan worden overwogen hier gericht onderzoek naar te doen. Maar ondanks uitgebreid onderzoek wordt voor de urticaria vaak geen oorzaak gevonden.
Bij de verdenking van een fysische oorzaak van de klachten kan een zogenoemde ‘provocatietest’ worden uitgevoerd. Zo worden de klachten bij koude-urticaria veroorzaakt door kou. Of er inderdaad sprake is van koude urticaria, kan worden aangetoond met een test met ijsblokjes. De huid wordt dan plaatselijk afgekoeld om zo een lokale reactie op te wekken (te provoceren). Hiervoor wordt een plastic zak of metalen bak met een paar ijsblokjes gedurende 4 minuten op de onderarm gelegd. Na 10 minuten wordt gekeken of er een huidreactie is opgetreden.
Koude-urticaria en warmte-urticaria kunnen tegenwoordig ook met geavanceerde apparatuur worden aangetoond. Hierbij wordt een speciale metalen lus op de huid gelegd. Daarmee kan de huid gecontroleerd worden afgekoeld of verwarmd. Zo is precies vast te stellen bij welke temperatuur (drempelwaarde) de klachten optreden. Ook kan gekeken worden of onder behandeling die drempelwaarde verschuift.
Spontane urticaria wordt niet uitgelokt door een bepaalde prikkel. Een patiënt kan dan ook niets vermijden om klachten te voorkomen. Bij uitlokbare of induceerbare urticaria is het vaak niet mogelijk de fysische prikkel te vermijden. Prikkels als inspanning, contact met koude of warme zijn immers niet te vermijden in het dagelijks leven. De behandeling van chronische spontane en induceerbare urticaria bestaat dan ook onderdrukken van de klachten met medicijnen.
De eerste keus zijn medicijnen die de werking van histamine tegengaan en hierdoor de klachten verminderen of volledig onderdrukken. Hierbij wordt gebruikgemaakt van moderne anthistaminica die niet de bijwerking van sufheid hebben, zoals de ouderwetste antihistaminica.
Houden de klachten aan, dan kunnen andere medicijnen aan de behandeling met antihistaminica worden toegevoegd: montelukast. Montelukast wordt gegeven aan patiënten met inspanningsastma. Het remt ook stoffen die urticaria veroorzaken en kan dan ook soms helpen bij chronische urticaria.
Wanneer de combinatie van hooggedoseerde anthistaminica met montelukast niet tot een acceptabele verbetering van de symptomen leidt, kan een behandeling met omalizumab worden overwogen. Omalizumab wordt door een onderhuidse injectie gegeven, een keer per maand in een ziekenhuis. Het effect op de klachten treedt al snel na de eerste of tweede injectie op, en het medicijn heeft relatief weinig bijwerkingen. Omalizumab vangt de allergische afweerstoffen weg in het bloed, zodat die zich niet op het oppervlak van mestcellen kunnen binden. Het uiteindelijke resultaat is dat mestcellen niet meer hun stoffen uitstoten.
Bij tussentijdse opvlammingen kan een kortdurende behandeling met prednison nodig zijn.
Galbulten verdwijnen vaak binnen enkele weken vanzelf. Ze zijn soms al weg voordat je ermee naar de arts bent geweest.
Chronische urticaria kan echter maanden tot jaren aanhouden. Je kunt al die tijd last hebben van huidklachten. Maar die kunnen soms ook (zoals enkele dagen) niet aanwezig zijn. Na een aantal jaren verdwijnt de ziekte vaak vanzelf.
Stichting Huidhuis wordt gerund door vrijwilligers en is afhankelijk van giften en donaties. Zonder uw bijdrage kan Huidhuis niet voortbestaan.
